Việc có một định hướng nghề nghiệp đúng đắn sẽ là nền tảng cho cuộc sống hạnh phúc sau này của mỗi người, là nền tảng cho tương lai của chính bạn.
Hiểu rõ như vậy song không phải ai cũng làm được, bởi mỗi người có một tiêu chí định hướng nghề nghiệp cho riêng mình, và đôi khi tiêu chí đó khiến họ đi sai đường. Bạn thì sao? Bạn định hướng nghề nghiệp của bản thân theo sở thích, theo nhu cầu xã hội hay đơn giản chỉ là nghe theo bạn bè, sự sắp đặt của bố mẹ?
Hầu hết bạn trẻ đều cho rằng yếu tố quan trọng nhất chính là chọn nghề nghiệp phù hợp với nguyện vọng và sở thích. Nhưng các bạn đều gặp khó khăn trong việc chọn một nghề hoặc ngành học, thậm chí một khóa học phù hợp vì lý do cơ bản nhất là chưa biết cách xác định sở thích nghề nghiệp hay tính cách, giá trị, kỹ năng của bản thân.
Xác định sở thích phù hợp với nghề nghiệp
Vậy làm thế nào để biết sở thích nghề nghiệp của bản thân có phù hợp với các nghề – ngành mà bạn thích hay không? Có nhiều phương pháp để phát hiện sở thích, kỹ năng, tính cách, năng khiếu… của từng cá nhân, như trắc nghiệm tự khám phá sở thích nghề nghiệp, trắc nghiệm về màu sắc.
Theo lý thuyết của Holland, bất kỳ ai cũng thuộc một trong sáu nhóm sở thích nghề nghiệp đặc trưng sau: Realistic – tạm dịch là thực tế (R); Investigate – tìm tòi (I); Artistic – nghệ thuật (A); Social – xã hội (S); Enterprising – dám làm (E) và cuối cùng là Conventional – quy củ (C). Ứng với mỗi nhóm sẽ có những lĩnh vực nghề nghiệp phù hợp. Trắc nghiệm tự khám phá sở thích nghề nghiệp theo lý thuyết của Holland được thực hiện qua việc bạn tự trả lời các câu hỏi về những công việc thích làm, những công việc có thể làm tốt, những nghề nghiệp quan tâm, những kỹ năng cá nhân về máy móc, nghiên cứu khoa học, mỹ thuật, giảng dạy, kinh doanh, hành chính.
Các lĩnh vực nghề nghiệp tương ứng
Người có khả năng về kỹ thuật, công nghệ, hệ thống; ưa thích làm việc
với đồ vật, máy móc, động thực vật; thích làm các công việc ngoài trời là người thuộc nhóm sở thích nghề nghiệp R, phù hợp với các ngành về kiến trúc, an toàn lao động, nghề mộc, xây dựng, thủy sản, kỹ thuật, máy tàu thủy, lái xe, huấn luyện viên, nông – lâm nghiệp (quản lý trang trại, nhân giống cá, lâm nghiệp…), cơ khí (chế tạo máy, bảo trì và sửa chữa thiết bị, luyện kim, cơ khí ứng dụng, tự động…), điện – điện tử, địa lý – địa chất (đo đạc, vẽ bản đồ địa chính), dầu khí, hải dương học, quản lý công nghiệp…
Người có khả năng về quan sát, khám phá, phân tích đánh giá và giải quyết các vấn đề thuộc nhóm sở thích I, phù hợp với các ngành thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên (toán, lý, hóa, địa lý, địa chất, thống kê…); khoa học sự sống (sinh, công nghệ sinh học); khoa học xã hội (nhân học, tâm lý, địa lý…); y – dược (bác sĩ gây mê, hồi sức, bác sĩ phẫu thuật, nha sĩ…); khoa học công nghệ (công nghệ thông tin, môi trường, điện, vật lý kỹ thuật, xây dựng…), nông – lâm (nông học, thú y…).
Người có khả năng về nghệ thuật, khả năng về trực giác, khả năng tưởng tượng cao, thích làm việc trong các môi trường mang tính ngẫu hứng, không khuôn mẫu, thuộc nhóm sở thích A phù hợp với các ngành về văn chương; báo chí (bình luận viên, dẫn chương trình…); điện ảnh; sân khấu; mỹ thuật; ca nhạc; múa; kiến trúc; thời trang, hội họa, giáo viên dạy sử/tiếng Anh, bảo tàng, bảo tồn…
Người có khả năng về ngôn ngữ, giảng giải, thích làm những việc như giảng giải, cung cấp thông tin, sự chăm sóc, giúp đỡ, hoặc huấn luyện cho những người khác, thuộc nhóm sở thích S phù hợp với các ngành nghề như sư phạm, giảng viên, huấn luyện viên điền kinh; tư vấn – hướng nghiệp; công tác xã hội, sức khỏe cộng đồng, thuyền trưởng, thư viện, bác sĩ chuyên khoa, thẩm định giá, nghiên cứu quy hoạch đô thị, kinh tế gia đình, tuyển dụng nhân sự, cảnh sát, xã hội học, nữ hộ sinh, chuyên gia về X-quang, chuyên gia dinh dưỡng…
Người có khả năng về kinh doanh, dám nghĩ dám làm, có thể gây ảnh hưởng, thuyết phục người khác; có khả năng quản lý, thuộc nhóm sở thích E phù hợp với các ngành nghề về quản trị kinh doanh (quản lý khách sạn, quản trị nhân sự…), thương mại, marketing, kế toán – tài chính, luật sư, dịch vụ khách hàng, tiếp viên hàng không, thông dịch viên, pha chế rượu, kỹ sư công nghiệp (ngành kỹ thuật hệ thống công nghiệp), bác sĩ cấp cứu, quy hoạch đô thị, bếp trưởng (nấu ăn), báo chí (phóng viên, biên tập viên…)
Người có khả năng về số học, thích thực hiện những công việc chi tiết, thích làm việc với dữ liệu, theo chỉ dẫn của người khác hoặc thích làm công việc văn phòng, thuộc nhóm sở thích C phù hợp với các ngành nghề về hành chính, quản trị văn phòng, kế toán, kiểm toán, thư ký, thống kê, thanh tra ngành, người giữ trẻ, điện thoại viên…
Thích nhưng có hợp?
Rất nhiều bạn sinh viên học 4 năm đại học ra trường không biết làm việc gì, dù ngành học các bạn đã rõ ràng nhưng các bạn lại không biết bắt đầu từ đâu trong hành trình tìm việc của mình. Một trường hợp khác là các bạn học đúng ngành, đi làm đúng nghề mình yêu thích thì mới nhận ra là mình không hợp với nghề đó. Sự không phù hợp ở đây chủ yếu ở vấn đề sức khỏe, năng lực, và đôi khi là ngoại hình.
Có bạn học nghề hướng dẫn viên du lịch, khi đi làm mới biết là mình không hợp vì bạn bị chứng say tàu xe, không đáp ứng đủ chiều cao với nhiều nhà tuyển dụng…Nên dù rất thích, bạn vẫn phải tìm cho mình việc khác phù hợp hơn. Một bạn khác lại thích làm công an thì sức khỏe không đảm bảo và phải nghỉ học giữa chừng vì không chịu được tính kỷ luật trong quân đội, đau ốm quá nhiều…
Những trường hợp này không phải là ít, và các bạn cần phải tìm con đường khác cho mình. Không phải cứ đam mê là bạn có thể làm tốt được việc đó, vì đôi khi nó còn tùy thuộc vào yếu tố khách quan khác. Cũng đừng quá bi quan khi bạn không thể đi theo nghề bạn mong muốn: hãy trải nghiệm nhiều hơn, khám phá bản thân nhiều hơn và bạn sẽ nhận ra những năng lực còn tiềm ẩn bên trong bản thân mình để tìm ra một công việc phù hợp.
Vì vậy, hãy không ngừng cố gắng kiếm tìm một công việc phù hợp với điều kiện của bạn và khiến bạn thấy thích thú để có thể gắn bó lâu dài. Nếu bạn là sinh viên vừa mới ra trường, đừng lo lắng vì chưa tìm được phù hợp. Hãy cứ cố gắng không ngừng tự thử thách bản thân, chắc chắn bạn sẽ tìm được công việc mơ ước.
Nếu chọn được ngành nghề phù hợp, bạn sẽ cảm thấy hạnh phúc hơn, đầu tư nhiều hơn cho ngành nghề, gắn bó lâu dài với nghề và ít bị áp lực trong quá trình học tập cũng như làm việc sau này, và cơ hội thành công trong nghề nghiệp sẽ sớm đến với bạn.
Hiểu rõ như vậy song không phải ai cũng làm được, bởi mỗi người có một tiêu chí định hướng nghề nghiệp cho riêng mình, và đôi khi tiêu chí đó khiến họ đi sai đường. Bạn thì sao? Bạn định hướng nghề nghiệp của bản thân theo sở thích, theo nhu cầu xã hội hay đơn giản chỉ là nghe theo bạn bè, sự sắp đặt của bố mẹ?
Hầu hết bạn trẻ đều cho rằng yếu tố quan trọng nhất chính là chọn nghề nghiệp phù hợp với nguyện vọng và sở thích. Nhưng các bạn đều gặp khó khăn trong việc chọn một nghề hoặc ngành học, thậm chí một khóa học phù hợp vì lý do cơ bản nhất là chưa biết cách xác định sở thích nghề nghiệp hay tính cách, giá trị, kỹ năng của bản thân.
Xác định sở thích phù hợp với nghề nghiệp
Vậy làm thế nào để biết sở thích nghề nghiệp của bản thân có phù hợp với các nghề – ngành mà bạn thích hay không? Có nhiều phương pháp để phát hiện sở thích, kỹ năng, tính cách, năng khiếu… của từng cá nhân, như trắc nghiệm tự khám phá sở thích nghề nghiệp, trắc nghiệm về màu sắc.
Theo lý thuyết của Holland, bất kỳ ai cũng thuộc một trong sáu nhóm sở thích nghề nghiệp đặc trưng sau: Realistic – tạm dịch là thực tế (R); Investigate – tìm tòi (I); Artistic – nghệ thuật (A); Social – xã hội (S); Enterprising – dám làm (E) và cuối cùng là Conventional – quy củ (C). Ứng với mỗi nhóm sẽ có những lĩnh vực nghề nghiệp phù hợp. Trắc nghiệm tự khám phá sở thích nghề nghiệp theo lý thuyết của Holland được thực hiện qua việc bạn tự trả lời các câu hỏi về những công việc thích làm, những công việc có thể làm tốt, những nghề nghiệp quan tâm, những kỹ năng cá nhân về máy móc, nghiên cứu khoa học, mỹ thuật, giảng dạy, kinh doanh, hành chính.
Các lĩnh vực nghề nghiệp tương ứng
Người có khả năng về kỹ thuật, công nghệ, hệ thống; ưa thích làm việc
với đồ vật, máy móc, động thực vật; thích làm các công việc ngoài trời là người thuộc nhóm sở thích nghề nghiệp R, phù hợp với các ngành về kiến trúc, an toàn lao động, nghề mộc, xây dựng, thủy sản, kỹ thuật, máy tàu thủy, lái xe, huấn luyện viên, nông – lâm nghiệp (quản lý trang trại, nhân giống cá, lâm nghiệp…), cơ khí (chế tạo máy, bảo trì và sửa chữa thiết bị, luyện kim, cơ khí ứng dụng, tự động…), điện – điện tử, địa lý – địa chất (đo đạc, vẽ bản đồ địa chính), dầu khí, hải dương học, quản lý công nghiệp…
Người có khả năng về quan sát, khám phá, phân tích đánh giá và giải quyết các vấn đề thuộc nhóm sở thích I, phù hợp với các ngành thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên (toán, lý, hóa, địa lý, địa chất, thống kê…); khoa học sự sống (sinh, công nghệ sinh học); khoa học xã hội (nhân học, tâm lý, địa lý…); y – dược (bác sĩ gây mê, hồi sức, bác sĩ phẫu thuật, nha sĩ…); khoa học công nghệ (công nghệ thông tin, môi trường, điện, vật lý kỹ thuật, xây dựng…), nông – lâm (nông học, thú y…).
Người có khả năng về nghệ thuật, khả năng về trực giác, khả năng tưởng tượng cao, thích làm việc trong các môi trường mang tính ngẫu hứng, không khuôn mẫu, thuộc nhóm sở thích A phù hợp với các ngành về văn chương; báo chí (bình luận viên, dẫn chương trình…); điện ảnh; sân khấu; mỹ thuật; ca nhạc; múa; kiến trúc; thời trang, hội họa, giáo viên dạy sử/tiếng Anh, bảo tàng, bảo tồn…
Người có khả năng về ngôn ngữ, giảng giải, thích làm những việc như giảng giải, cung cấp thông tin, sự chăm sóc, giúp đỡ, hoặc huấn luyện cho những người khác, thuộc nhóm sở thích S phù hợp với các ngành nghề như sư phạm, giảng viên, huấn luyện viên điền kinh; tư vấn – hướng nghiệp; công tác xã hội, sức khỏe cộng đồng, thuyền trưởng, thư viện, bác sĩ chuyên khoa, thẩm định giá, nghiên cứu quy hoạch đô thị, kinh tế gia đình, tuyển dụng nhân sự, cảnh sát, xã hội học, nữ hộ sinh, chuyên gia về X-quang, chuyên gia dinh dưỡng…
Người có khả năng về kinh doanh, dám nghĩ dám làm, có thể gây ảnh hưởng, thuyết phục người khác; có khả năng quản lý, thuộc nhóm sở thích E phù hợp với các ngành nghề về quản trị kinh doanh (quản lý khách sạn, quản trị nhân sự…), thương mại, marketing, kế toán – tài chính, luật sư, dịch vụ khách hàng, tiếp viên hàng không, thông dịch viên, pha chế rượu, kỹ sư công nghiệp (ngành kỹ thuật hệ thống công nghiệp), bác sĩ cấp cứu, quy hoạch đô thị, bếp trưởng (nấu ăn), báo chí (phóng viên, biên tập viên…)
Người có khả năng về số học, thích thực hiện những công việc chi tiết, thích làm việc với dữ liệu, theo chỉ dẫn của người khác hoặc thích làm công việc văn phòng, thuộc nhóm sở thích C phù hợp với các ngành nghề về hành chính, quản trị văn phòng, kế toán, kiểm toán, thư ký, thống kê, thanh tra ngành, người giữ trẻ, điện thoại viên…
Thích nhưng có hợp?
Rất nhiều bạn sinh viên học 4 năm đại học ra trường không biết làm việc gì, dù ngành học các bạn đã rõ ràng nhưng các bạn lại không biết bắt đầu từ đâu trong hành trình tìm việc của mình. Một trường hợp khác là các bạn học đúng ngành, đi làm đúng nghề mình yêu thích thì mới nhận ra là mình không hợp với nghề đó. Sự không phù hợp ở đây chủ yếu ở vấn đề sức khỏe, năng lực, và đôi khi là ngoại hình.
Có bạn học nghề hướng dẫn viên du lịch, khi đi làm mới biết là mình không hợp vì bạn bị chứng say tàu xe, không đáp ứng đủ chiều cao với nhiều nhà tuyển dụng…Nên dù rất thích, bạn vẫn phải tìm cho mình việc khác phù hợp hơn. Một bạn khác lại thích làm công an thì sức khỏe không đảm bảo và phải nghỉ học giữa chừng vì không chịu được tính kỷ luật trong quân đội, đau ốm quá nhiều…
Những trường hợp này không phải là ít, và các bạn cần phải tìm con đường khác cho mình. Không phải cứ đam mê là bạn có thể làm tốt được việc đó, vì đôi khi nó còn tùy thuộc vào yếu tố khách quan khác. Cũng đừng quá bi quan khi bạn không thể đi theo nghề bạn mong muốn: hãy trải nghiệm nhiều hơn, khám phá bản thân nhiều hơn và bạn sẽ nhận ra những năng lực còn tiềm ẩn bên trong bản thân mình để tìm ra một công việc phù hợp.
Vì vậy, hãy không ngừng cố gắng kiếm tìm một công việc phù hợp với điều kiện của bạn và khiến bạn thấy thích thú để có thể gắn bó lâu dài. Nếu bạn là sinh viên vừa mới ra trường, đừng lo lắng vì chưa tìm được phù hợp. Hãy cứ cố gắng không ngừng tự thử thách bản thân, chắc chắn bạn sẽ tìm được công việc mơ ước.
Nếu chọn được ngành nghề phù hợp, bạn sẽ cảm thấy hạnh phúc hơn, đầu tư nhiều hơn cho ngành nghề, gắn bó lâu dài với nghề và ít bị áp lực trong quá trình học tập cũng như làm việc sau này, và cơ hội thành công trong nghề nghiệp sẽ sớm đến với bạn.
